. CHP Nasıl Kuruldu
Kurtuluş Savaşı, Atatürk’ün
başkanlığında bir halk ayaklanmasıydı.
Savaş halkın desteğiyle başarılmıştı.
Lozan’da toplanan uluslararası Barış
Konferansında Anadolu’da bağımsız bir Türk Devleti’nin kurulması, konferansa
katılan devletler tarafından kabul edilmiş ve onaylanmıştı.
Atatürk’e göre ahlaki ve doğru olan,
kurulacak olan yeni yönetiminde halka dayanmasıydı.
Halkla birlikte kurulmasıydı.
Bu da ancak bir parti ile mümkündü.
Ancak ortada böyle bir parti yoktu.
Cumhuriyeti kurmadan önce parti kurmaya
karar verir.
Atatürk’e göre kurulacak olan partinin
halka dayanması ve halkla birlikte kurulması gerekiyordu.
“6 Aralık 1922 tarihinde Ankara’da yayınlanan Hâkimiyeti
Milliye(Ulus),Yeni Gün ve Öğün gazetelerine verdiği
demeçle, ilk kez parti kurma fikrinde olduğunu açıklar
Parti kurma fikrini açıklarken:
“Tanrıya şükürler olsun ki, millet üç buçuk yıl
kahramanca savaştan sonra, kendisini ebedi olarak esaret zincirine bağlamak
isteyenleri yenmiş ve bağımsızlığına kavuşmuştur.
Bütün medeni milletler arasında hür ve bağısız olarak,
milletimizin mevki alacağı barış günleri de tanrının izniyle gecikmeyecektir.
Bu mutlu günlere ne büyük fedakârlıklar ve zahmetler
karşılığında erişeceğimizi asla hatırdan çıkarmamak ve gelecekte millet
hayatını tehdit edecek tehlikelere düşmemek için ona göre, şimdiden hazırlanmak
ve çalışmak, yurdunu seven bütün millet fertlerinin borcudur.
Gerçekte, yurdumuza ve bağımsızlığımıza göz dikenlere
yalnız askerlikle galip gelmek yeterli değildir. Memleketimizi istila emelleri
besleyecek olanların her türlü emellerini kıracak şekilde siyasette, idarede,
iktisatta kuvvetli olmak lazım.
Hiç şüphe yoktur ki, ziraat ve ticaretimizin geri olması,
memleketimizin çok büyük kısmının harap ve halkımızın fakir bulunması, nakil
vasıtalarının çok az oluşu, milli eğitimin herkese ve her yere yetişemeyişi,
sosyal hayatımızın en büyük düşmanı olan cehalet gibi sebepler milletimizi
fakir ve zayıf düşürmekten geri kalmamış ve kalmayacaktır.
Bundan dolayı, kurtuluş ve bağımsızlığız için yaptığımız
savaşı tamamlamak ve tanrının milletimize verdiği istidat ve kabiliyeti sonuna
kadar geliştirmek ve memleketimize bahşettiği bütün servet ve kaynaklardan
büyük çapta faydalanmak ve zayıflığımızın sebeplerini ortadan kaldırmak için,
bundan böyle hiçbir fırsatı ve vakti kaybetmemeye mecburuz.
Ancak bu çalışma yıllarca takip ve tatbik edilecek bir
programa dayanmazsa, yazık olur gider.
Uzağı gören bir görüşe olduğu kadar, milletimizin en acil
ihtiyaçlarını karşılayacak bir programa dayanmayan reformlar şahsi ve keyfi
olmaktan kurtulamaz.
Bu gibi teşebbüsler, sahipleri olan şahısların
değişmeleri ile hatta kendisinin birbirine zıt görüşleri ve tatbikatı ile söner
gider.
Öbür yandan, herhangi bir programın uzun bir çalıma
devrine yol göstermesi için, memlekette bütün vatanseverlerin, onun
hazırlanmasına yardımcı olmaları lazımdır.
Bu milli maksat ve görüşleri göz önünde bulundurarak,
milletin her sınıf halkından, hatta İslam dünyasının en uzak köşelerinden bana
ebedi olarak iftihar duyacağım şekilde gösterilen teveccüh ve itimada layık
olabilmek için en mütevazi bir millet ferdi sıfatıyla hayatımın sonuna kadar
vatanın hayrına vakfeylemek emeliyle barıştan sonra halkçılık esası üzerine
dayanan ve Halk Fırkası adıyla bir fırka kurmak niyetindeyim.
Başka memleketlerde kurulmuş olan bu gibi partilerin
programlarını gözden geçirmiş isem de, bunları memleket ve milletimizin gerçek
ihtiyaçlarını tamamıyla karşılamaya yeter bulmadım.
İnceledim.
Bu sebeple şimdiden böyle bir programın esaslarını tespit
etmek üzere bütün aydınların ve âlimlerin yardımlarını ve bu işe ortak
olmalarını vazife sayıyorum” der.
Bu açıklamadan 2 ay sonra, halkın görüş
ve düşüncelerini almak üzere, 3 ay sürecek bir yurt gezisine çıkar. Gezi
öncesi, 14. 1. 1923 tarihinde “gazeteci Celal Nüri İleri”ye yaptığı
açıklamada:
“Ben öyle bir parti tasarlıyorum
ki, bu parti, ulusun bütün sınıflarının refah ve mutluluğunu sağlamaya yönelik
bir programa sahip olsun.
Ulusumuzun koşulları buna
uygundur”
der. (1)
Ziyaret ettiği yerlerde, halkın değişik
kesimleriyle görüşmeler yapar.
Kuracağı partiyle ilgili kendi
düşüncelerini anlatır.
Halkın görüş ve düşüncelerini sorar.
Gezi kapsamında “30 Ocak- 2 Şubat1923 tarihleri arasında İzmir’de değişik halk kesimleriyle toplantılar yapar. Toplantılarda
yaptığı konuşmalarda, kurmayı düşündüğü Halk Fırkası’nın esaslarını
anlatırken:
“Bu
dakikada karşınızda bulunan TBMM Başkanı ve Başkumandan değildir.
Sadece
bir milletvekili ve sizi çok seven bir hemşeriniz Mustafa Kemal’dir.
Benden
neler öğrenmek istiyorsanız serbestçe sorunuz.
Halk
Fırkası bütün sınıfların haklarını ve saadetlerini sağlamak yolunda
çalışmalarda bulunacaktır.
Efendiler,
ben kendi kendime düşünür, bir program saptar ve derdim ki, işte benim
programım budur.
Bunun
üzerinde benimle fikir birliğinde olanlar buyursunlar beraber çalışalım.
Ancak
ben böyle yapmak istemedim.
Çünkü
böyle yapmanın hatalı olduğunu kabul ediyorum.
Ben
istedim ki, izlenecek benim programım olmasın.
Falan ya
da filanın programı olmasın.
Yani
herhangi bir kişinin programı olmasın.
Çünkü
bir kişinin programı onun kendi kişiliğine ve onun kişiliğiyle çıkar yönünden
ilgili olan, çıkarcı insanlara ait olur.
Ben
istedim ki, ulus kendi programını izlesin.
Ve ben
istedim ki, ulusumuz hangi ad altında olursa olsun şunun ya da bunun ardında
gitmesin.
Sadece
kendi istek ve amacı neyse onun ardında gitsin.
Biz tam
bağımsız, kayıtsız, koşulsuz egemenlik ilkelerine dayanan bir program
izleyeceğiz.
Ve bu
programla ülkeyi olabildiğince hızla mutlu etmek, zenginleştirmek için ne
gerekiyorsa duraksamadan, şuna buna bakmaksızın, şu ya da bu kuruma
aldırmaksızın,, somut olarak, gerçek olarak yolumuzda yürümek istiyoruz.
Bir şey
var:
Mademki
bu yolda yürümeye gücü olmayan insanlar vardır, onları tepelemek ve yürümek
gerekir.
Böylesine
kararlı yürüyecek bir topluluğa elbette siyasal bir biçim vermek gerekir.
İşte
benim kurulmasını gerekli gördüğüm Halk Fırkası’nın niteliği bundan ibarettir.”
“Şimdiye
kadar tüm bu girişimlerde bizi başarıya ulaştıran gerçek nedeni hiç bir vakit
unutmamak, onu hep ve hep tekrarlamak gerekir.
O gerçek
etmen her şeyin yardımcısı ve destekçisi olan ulusun kendisidir.
Yapacağım
dediğimde benim yapacağımı sanmayınız.
Ulusumuzun
yapacağını söylemek istiyorum.
Bundan
kimsenin kuşkusu olmasın” dedi. (3)
İzmit’i ziyaretinde halkla
konuşurken:
“Efendiler
çok namuskâr olunmalıdır.
Ve şimdiye
kadar irtikâb olunan en büyüğü bilhassa müteşebbislerimizin, münevverlerimizin
en büyük günahı namuskâr olmamaktır.
Milletin
karşısında namuskâr olmak, namuskâr hareket etmek lazımdır.
Milleti
aldatmayacağız!
Millete
daima ve daima gerçeği söyleyeceğiz.
Belki hata
ederiz.
Hakikat
zannederiz.
Fakat
millet onu tashih etsin.
Kendimizi
kimsenin fevkinde görmeye de hakkımız yoktur efendiler.
Binaenaleyh
yalan tedbirlere tevessül etmek isteseydim, ben bunun adına Halk Fırkası
demezdim”
der.
Balıkesir ziyaretinde kurmayı
tasarladığı Halk Fırkası’nın misyonunu:
“Halk Partisi, halkımıza siyaseti öğretmek için bir okul olacaktır,”der.
16 Şubat 1923 günü Adana’da çiftçi
temsilcileriyle yaptığı toplantıda:
“Aranızda ülkeyi ve ulusu en çok sevenleri, aklına, sezgisine,
vicdanına en çok güvendiklerinizi seçiniz.
Ancak böylelikle meclis sizin isteklerinizi yerine getirme, layık
olduğunuz refahı sağlama gücüne sahip olacaktır.
Bana gelince, Ulus beni yeniden seçerse yeni Meclise girerim.
O vakit görevimi güvenle yapabilmek için bir halk fırkası kurma
niyetindeyim.
Partinin programını gerektiği zaman tüm ulusa bildireceğim.
Memnun olursanız, iyi bulduğunuz yerler olursa onu kabul eder,
memnun olmadığınız yerler olursa onları da bana bildirirsiniz.
Ben de düzeltirim.
İstiyorum ki program kişisel olmasın, tüm ulusun programı olsun.”
der. (2)
Ziyaret ettiği yerlerde halka, hem
kurmak istediği partinin amaç ve ilkelerini anlatır.
Hem de halkın, kendisini temsil edecek
kişilerden ne gibi nitelikler araması gerektiğini,
Siyasetin halkı aldatmadan yapılan bir
iş olduğunun altını çizer.
Halk, yapılan işleri sahiplenirse ancak
o zaman doğru siyasetin yapılacağını söyler.
Gezisini tamamlayıp Ankara’ya döner.
Halkın görüş ve düşüncelerini,
aydınlarla paylaşır.
Onlarında görüş ve önerilerini de
alır.
Halkçılık esaslarına dayanan Halk
Fırkası’nın kuruluş dilekçesi, Atatürk’ün imzasıyla, 9 Eylül 1923 günü İçişleri
Bakanlığına sunulur.
Aynı gün İç İşleri Bakanlığı Halk
Fırkasının kuruluş dilekçesini onaylar.
Halk Fırkası fiilen kurulur.
Halk Fırkası’nın kuruluş dilekçesinin
ekinde yer alan, Atatürk’ün bizzat yazdığı Halk Fırkası Nizamnamesi’nde
(tüzüğü)
Partinin Gayesi (amacı) Madde 1:
“Halk Fırkası, Cemiyetler Kanunu
mucibince kuruluşmuş siyasi cemiyettir.
Gayesi (amacı):
Milli Hakimiyetin halk tarafından ve
halk için uygulamasına (icrasına) rehberlik etmek ve Türkiye’yi uygar bir
devlet haline yükseltmek ve Türkiye’de bütün kuvvetlerin üstünde kanun
koyuculuğunu hakim kılmaya çalışmaktır.”
Çalışma İlkeleri Madde 2:
“Halk Fırkası nazarında halk mefhumu
(kavramı), herhangi bir sınıfa münhasır (mahsus) değildir.
Hiçbir imtiyaz iddiasında bulunmayan ve
genellikle kanun nazarında mutlak bir eşitliği kabul eden bütün fertler
halktandır.
Halkçılar, hiçbir ailenin, hiçbir
sınıfın, hiçbir cemaatin, hiçbir ferdin imtiyazlarını kabul etmeyen ve
kanunlardan yararlanmadaki mutlak hürriyet ve istiklali tanıyan fertlerdir”
diye tanımlanır. (4)
Atatürk’ün yönetiminde CHP tarafından 20. Yüzyılın en büyük
değişim ve dönüşüm projesi olan Halk Egemenliğine Dayanan Türkiye Cumhuriyeti
kurulur.
Devrimler yapılır.
Devrimlerle insanı merkez alan, insana önem ve değer veren, insanı
yüceltmeyi amaçlayan toplumsal, ekonomik, siyasal ve kültürel değişim ve
dönüşümler yapılır.
Türkiye Cumhuriyeti, dünyanın çağdaş ve uygar ülkeleri arasında
onurlu ve saygın yerini alır.
Celal Topkan
Odatv.com
Kaynakça:
(1)
Hikmet Bila, Sosyal demokrat süreç içinde CHP ve sonrası. Milliyet
Yayınlar. İkinci baskı 1987 s. 45, 46, 47
(2)
Duran Ergül, Atatürk ve Cumhuriyet Halk Partisi, CHP Marmaris İlçe Örgütü
yayınları Mart 1997, s. 10, 11, 12, 13, 14,15
(3)
Mustafa Albayrak, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti’nin tarihsel gelişimi,
Atatürk Araştırmaları Merkezi, Ankara 1999, s. 108, 109
(4)
Bila, A.g. e. s. 55
08 Eylül Pazar 2019 22:55
https://www.odatv4.com/analiz/chp-nasil-kuruldu-08091955-168199