- Türkiye'nin Devlet Rejimi Nedir?
- "Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sİstemİ" .
. Türkiye, 16 Nisan 2017 referandumu sonucu
kabul edilen anayasa değişikliği ile 9 Temmuz 2018 tarihinden itibaren Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'ne geçmiş
bulunmaktadır.
. Bu sistem, daha önceki parlamenter sistemden önemli ölçüde
farklılık gösterir.
. Başkanlık
sisteminde yürütme yetkisi doğrudan halk
tarafından seçilen cumhurbaşkanına aittir.
. Bu durum, cumhurbaşkanına daha geniş yetkiler
tanırken, aynı zamanda siyasi sorumluluğu da artırmaktadır.
. Türkiye'nin devlet rejimi ile ilgili temel
özellikler şunlardır:
·
Başkanlık Sistemi: Yürütme yetkisi
doğrudan halk tarafından seçilen cumhurbaşkanına aittir.
·
Üniter Devlet: Tek bir merkezi
hükümet tarafından yönetilir.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın 3'üncü
maddesine göre "Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir
bütündür".
Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütün olması onun "üniter devlet" olması demektir.
·
Çok Partili Sistem: Resmen kayıtlı
siyasi partilerin yarıştığı bir siyasi ortam vardır.
·
Demokratik Rejim: Halkın oy hakkı ile
"temsilcilerini" seçtiği bir sistemdir.
·
Laik Devlet: Din ve devlet
işlerinin ayrıldığı bir yapıya sahiptir.
·
Sosyal Hukuk Devleti: Birey hak ve
özgürlüklerinin korunmasına önem veren bir devlet anlayışı benimsenmiştir.
Anayasanın
2. maddesinde, devletin insan haklarina saygilı laik, sosyal bir hukuk devleti
olduğu belirtildikten sonra, 5. maddede kişilerin ve toplumun refahını,
mutluluğunu sağlamak, insanın maddi ve manevi gelişmesi için gerekli şartları
hazırlamak, hak ve özgürlükler önündeki, sosyal hukuk devleti ve adalet
ilkeleriyle bağdaşmayan, siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmak
devlete bir görev olarak yüklenmiştir.
. Cumhurbaşkanlığı
Hükümet Sistemi'nin Getirdiği Değişiklikler:
·
Güçlü Yürütme: Cumhurbaşkanı, hem
devlet başkanı hem de hükümetin başı konumundadır.
·
TBMM'nin Rolü: Yasama yetkisi
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde (TBMM) bulunur ancak cumhurbaşkanının yasama
üzerinde önemli "etkisi" vardır.
Cumhurbaşkanı kararnameler yoluyla anayasa,
kanun ve kişi hak ve özgürlüklerine aykırı olmamak kaydı ile yasama yetkisini de kullanmaktadır.
Cumhurbaşkanının çıkarmış olduğu kararnameler
Meclis veya Yargı yoluyla hükümsüz bırakılabilir veya iptal edilebilir.
·
Hükümetin Oluşumu: Cumhurbaşkanı,
kendisi tarafından belirlenen bir kabine ile hükümeti oluşturur.
Bu
sisteme geçişle beraber Türkiye Büyük Millet Meclisinin Hükûmet kurma
yetkileri, halk tarafından seçilen cumhurbaşkanına aktarıldı.
Cumhurbaşkanlığı hükûmet sisteminde,
cumhurbaşkanı partili veya partisiz olabilir.
Cumhurbaşkanlığı hükûmet sisteminde bakanlar da
cumhurbaşkanı tarafından meclis dışından atanabilmektedir.
·
Seçim Sistemi: Hem cumhurbaşkanı
hem de milletvekili seçimleri aynı gün yapılır.
. Bu yeni sistem, Türkiye'nin siyasi yapısını
önemli ölçüde etkilemiş ve tartışmalara yol açmıştır.
. Cumhurbaşkanı siyasî kararları verme
konusunda tek yetkilidir.
. Bakanların hiçbir siyasî yetkisi ve meclise
karşı sorumluluğu yoktur, cumhurbaşkanının "teknik çalışma
ekibi"dirler
. Cumhurbaşkanlığı hükûmet
sistemi, anayasa hukuku literatüründe daha önce uygulanmış bir sistem değildir ve ilk defa
Türkiye Cumhuriyeti'nde uygulanmıştır.
. Bu sistem, başkanlık
sisteminden farklıdır ve dünyada daha önce uygulanmamış,
yepyeni bir idarî sistemdir.
. Bu
hükûmet sistemin kabul edilmesiyle birlikte "kuvvetler arasındaki denge"
mekanizması "bozulmuş" olup yasama ve yargı güçlerinin "yürütme"
üzerindeki denetim ve kontrolü "yitirilmekte" olup "yürütmenin" diğer güçlere
karşı "baskın" duruma
geldiği savunulmuştur.
. Sistemin güçlü ve zayıf yönleri, siyasi
analistler ve hukukçular tarafından farklı şekilde değerlendirilmekte ve
eleştirilmektedir.
. Araştırma ve yazı: Öğretmen Gönen
ÇIBIKCI, 31.10.2024, MŞ.
******************************************************************************